Вацлаў Пануцэвіч

Вацлаў Пануцэвіч
Дата нараджэння	1911
Месца нараджэння	Малая Альшанка, Капцёўскі сельсавет, Гродзенскі раён, Беларусь
Дата смерці	25 жніўня 1991(1991-08-25)
Месца смерці	Чыкага, акруга Кук, Ілінойс, ЗША
Месца пахавання	Могілкі Святога Адальберта
Жонка	Ірэна Будзька[d]
Род дзейнасці	палітык
Альма-матар	Віленская каталіцкая духоўная семінарыя Універсітэт Стэфана Баторыя
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Вацлаў Пануцэвіч, сапраўднае да 1945 года Папуцэвіч (2-я палова 1910/1-я палова 1911, Малая Альшанка каля Гродна, паводле іншых звестках Гожа каля Гродна, або нявызначаная вёска Віленшчыны — 25 жніўня 1991, Чыкага; Псеўданімы: Мікола Волаціч, Volacic Mikola, Volacic M.; Крыптанімы: В. П.) — беларускі палітычны і рэлігійны дзеяч, гісторык.

Прозвішча

Папуцэвіч — ад балцка-літоўскага аднаасноўнага антрапоніма (колішняга імя) «Папуціс», які даў і сучаснае літоўскае прозвішча Paputis. У ім антрапанімічны суфікс -ut- і корань Pap-, які і ў іншых літоўскіх антрапонімах Papas, Papeika, Papelis, Papšys. Корань звязваецца з літоўскім papas «грудзі; смочка; покаўка, пупышка (на дрэве)», з латышскім pāpa, pāpis, pāpulis «покаўка, пупышка». Тыпалагічная паралель — прозвішчы «Цыца», «Цыцка». Імя тыпу «Папуціс» некалі было імем-мянушкай, звязанай з асаблівасцямі камплекцыі яе носьбіта (паўнаваты, нізенькі).

Прозвішчы літоўскага паходжання каля Гродна не рэдкасць. Таксама, побач з Малой Альшанкай, з якой паходзіў Вацлаў Пануцэвіч (Папуцэвіч), — Гібулічы (ад антрапоніма Gibulis).

Ад аднакарэнных антрапоніма Papšys, Papšulis на тэрыторыі сучаснай Беларусі тапонімы Папшычы, Папшулі (у адным рэгіёне — адзін тапонім каля Глыбокага, другі каля Дзісны).

У даваенны час

Паходзіў з сям’і беларусаў-католікаў. Вучыўся ў Віленскай духоўнай каталіцкай семінарыі. Быў выключаны з ліку клірыкаў за беларускую дзейнасць. З 1936 вучыўся на юрыдычным факультэце Універсітэта Стэфана Баторыя ў Вільні.

Удзельнічаў у працы «Акадэміцкага кола сяброў Беларусаведы» (1936—1939). Адзін з арганізатараў «руху маладых адраджэнцаў». З 1935 г. член БХД. З 1 снежня 1935 г. член рэдкалегіі «Студэнцкай Трыбуны», маладзёвага дадатку да «Беларускай Крыніцы». У 1935—1938 гадах быў рэдактарам часопіса «25 сакавіка» (лістапад 1936 — сакавік 1938). З 26 лютага 1936 года сакратар Віленскага аддзела БІГіК.

Пасля расколу БХД у 1936 належаў да «Беларускага фронту» ксяндза Вінцэнта Гадлеўскага. Прымаў удзел у выданні газеты «Беларускі фронт». За надрукаваны рэдакцыйны артыкул «Залежнасць ці незалежнасць» у № 3 «Беларускага фронту» за 30 жніўня 1938 г. быў асуджаны на год турмы ўмоўна.

У час вайны

На пачатку 2-й сусветнай вайны ў верасні 1939 года мабілізаваны ў 81-ы стралковы полк, які фарміраваўся ў Гродне. 22 верасня 1939 годзе, пасля заняцця савецкімі войскамі Гродна, трапіў у палон. Вызвалены і жыў у Гродне.

Паводле Б. Грабінскага, прыкладна ў 1940 годзе да Пануцэвіча ў Гродна ад варшаўскіх беларусаў (кс. В. Гадлеўскага, М. Шчорса і інш.) прыбыў сувязны, які адначасова быў агентам НКУС, але Пануцэвіч «адразу западозрыў, што пасылаюць хлопца бальшавікі, і заявіў у НКУС».

Вядома, што нейкі Пануцэвіч у 1940 годзе выкладаў у гродзенскай школе № 1 беларускую мову і літаратуру. Дакладна вядома, што ўвосень 1941 года Пануцэвіч жыў у Гродне па адрасе вуліца Паўночная, 5.

З пачаткам нямецкай акупацыі ў кастрычніку 1941 года разам з А. Русаком Пануцэвіч ездзіў у Вільню каб наладзіць сувязь з Віленскім БНК. Вёў настаўніцкія курсы пры Гродзенскім БНК. 27 кастрычніка 1941 года разам з Я. Малецкім сустракаўся з гродзенскім епіскапам Антоніем па справе беларусізацыі праваслаўнай царквы і арганізацыі ў Гродне беларускай праваслаўнай семінарыі.

Паводле Я. Малецкага, кандыдатура Пануцэвіча разглядалася мясцовымі нямецкімі ўладамі на пасаду бургамістра Гродна.

У сярэдзіне лістапада 1941 года пераехаў з Гродна ў Баранавічы. У 1941—1944 гадах працаваў у падкантрольнай немцам адміністрацыі акругі Баранавічы.

На эміграцыі

З 1944 года ў эміграцыі — спачатку ў Германіі, у перасыльных лагерах, дзе займаўся арганізацыяй беларускага скаўтынгу, а пасля 1949 года — у ЗША.

Жыў у Чыкага. Узначальваў Задзіночанне беларускіх скаўтаў на чужыне. Кіраўнік скаўцкай дружыны «Арлы» ў Чыкага. У 1950 годзе — сакратар Беларуска-амерыканскай нацыянальнай рады, з мая 1950 — віцэ-старшыня Беларуска-амерыканскага каталіцкага таварыства.

У пачатку 1960-х гадоў заснаваў выдавецтва «Беларуская выдавецкая сябрына». Выдаваў рэлігійна-гістарычныя часопісы: «Беларуская царква» (выдаваўся кірыліцай), «Літва» (лацінкай).

Быў жанаты з дачкой Эдварда Будзькі — Ірэнай.

Пахаваны на могілках Святога Адальберта ў Найлсе, прыгарадзе Чыкага. Там жа пахаваныя яго родныя.

Творчасць

Пакінуў значную творчую спадчыну.

Апрацоўваў і выдаваў казкі, чытанкі, пераклаў на беларускую мову «Падарожжа Гулівера да волатаў…» Дж. Свіфта, напісаў некалькі кніжак пра беларускі скаўтынг. Зрабіў пераклад літургіі св. Іаана Залатавуста (Чыкага, 1958), якім карысталіся ў беларускай грэка-каталіцкай Спаскай царкве ў Чыкага.

Асноўны масіў яго літаратурнага наробку — творы па гісторыі Беларусі:

• «Zamojdz і Litva: Roznyja krainy і narody» (Чыкага, 1953—1954),
• «З гісторыі Беларусі або Крывіччыны-Літвы» (Чыкага, 1965),
• «Крывіцкая этнаграфічная прастора»,
• «Зь гісторыі вышэйшых школ у Беларусі. 1. Віленская акадэмія»,
• «Пачаткі хрысьціянства на нашых землях»,
• «Плян Агінскага 1811 г.»,
• «Сьв. Афрасіньня Полацкая» («Бібліятэчка „БГА“», ?),
• «З гісторыі Беларусі альбо Крывіччыны-Літвы»,
• «Вінцэсь Гадлеўскі…» («Спадчына», 1993),
• «Літва і Беларусь»,
• «Берасьцейская вунія» («Бібліятэчка „БГА“», ?),
• «Сьвяты Язафат Кунцэвіч» (Чыкага, 1963; Полацк, «Сафія», 2000),
• «Паўстаньне 1863 на Беларусі»,
• «Гарадзеншчына ў нацыянальным руху ў 1918—1919 гадах» («Бацькаўшчына», 1960-я; «Пагоня», 1994),
• «Беларуская Аўтакефальная Праваслаўная Царква» («Бібліятэчка „БГА“», ?).

Шырока супрацоўнічаў з беларускім эмігранцкім перыядычным друкам («Бацькаўшчына», «Беларус» і інш.). Большасць твораў маюць вялікі аб’ём, яны выходзілі зусім малымі накладамі.

Быў адным з папярэднікаў (разам з Я. Лёсікам і П. Урбанам) «ліцвінізму», паранавуковай тэорыі, якая аспрэчвае сувязь цяперашняй Літвы і цяперашніх літоўцаў з гістарычнай Літвой. У 2014 годзе, з ініцыятывы сучаснага прыхільніка «ліцвінісцкай» тэорыі Анатоля Тараса, перавыдадзена Папуцэвічава кніга «Літва і Жамойдзь. Розныя краіны і народы».

Літаратура

• Юрэвіч Л. «Выбраныя працы» Вацлава Пануцэвіча // Кантакты і дыялогі № 9, 2002
• Жлутка А. Пра Вацлава Пануцэвіча // Наша Вера № 2(5), 1998
• Пануцэвіч Вацлаў // Беларускі нацыяналізм: Даведнік / Укладальнік Пятро Казак. — Менск: Голас Краю, 2001. — 46 с.
• Надсан А. Працягваючы справу сьвятых апосталаў славянаў // Беларусіка — Альбарутэніка. Беларускі кнігазбор, —Мн., 2001. С. 29—38.
• Вашкевіч А. Яшчэ раз пра Вацлава Пануцэвіча // Куфэрак Віленшчыны. 2004, № 1(9). С. 99-100.
• Вашкевіч А. Вацлаў Пануцэвіч у Беларусі амаль невядомы Архівавана 16 сакавіка 2012. // Куфэрак Віленшчыны. 2002, № 2(7)
• Гарбінскі Ю. Папуцэвіч Вацлаў // Беларускія рэлігійныя дзеячы XX ст.: Жыццярысы, мартыралогія, успаміны. Мінск-Мюнхен: Беларускі кнігазбор, 1999. ISBN 985-6318-65-3.
• Малецкі Я. Пад знакам Пагоні. Таронта, Пагоня, 1976.

Спасылкі

• Пануцэвіч В. Польская мова ў ХІV — ХVІІІ стст. і Каталіцкі Касьцёл у Вялікім княстве Літоўскім // Наша Вера № 2(5), № 3(6) 1998; № 1(7), № 2(8) 1999;
• Panucevic V. Krytycnyja zaciemki Pra nacyjanalny charaktar V.K.L. — artykul P. Urbana u ZAPISACH kn.3 // navukovy casapis LITVA nr.1. Studzien-Cervien 1967, Chicago USA;
• Panucevic V. Zamojdz і Litva: Roznyja krainy і narody. Ч. 1-5. (гл. змест(недаступная спасылка): ч.1. — арт. 1-4 ч.2. — арт. 5-7 ч.3. — арт. 8-10 ч.4. — арт. 11 ч.5. — арт. 12). — Чыкага, 1953—1954.
• Пануцэвіч В. Сьвяты Язафат Кунцэвіч. 1-е выд.: Чыкага, 1963; 2-е выд.: Полацк: «Сафія», 2000.